Dạy học trực tuyến đang là xu thế tất yếu, giải pháp quan trọng giúp triển khai nhiệm vụ dạy học song song với đảm bảo công tác phòng dịch tại các Học viện, trường CAND.
Trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 diễn biến hết sức phức tạp, dạy học trực tuyến trở thành giải pháp hữu hiệu nhất để duy trì việc dạy và học trong các nhà trường hiện nay. Dạy học trực tuyến là phương thức dạy và học ảo thông qua các thiết bị điện tử có kết nối mạng, là hình thức giáo dục phổ biến ở nhiều quốc gia, là xu thế tất yếu và là cơ hội để các trường đẩy mạnh chuyển đổi số, tăng cường sử dụng công nghệ thông tin, phương tiện thông tin trong dạy học. So với các lớp học truyền thống, dạy và học trực tuyến cho phép người học hoàn toàn chủ động về mặt thời gian, không gian học tập, đặc biệt đảm bảo yêu cầu về giãn cách trong phòng, chống dịch Covid-19.
Ngày 30/3/2021, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) ban hành Thông tư 09/2021/TT-BGDĐT chính thức cho phép dạy học trực tuyến hỗ trợ hoặc thay thế dạy học trực tiếp và được phép sử dụng cho kiểm tra đánh giá định kỳ trong điều kiện bất khả kháng ở các cơ sở giáo dục phổ thông và cơ sở giáo dục thường xuyên. Ở các trường đại học, hình thức làm việc và dạy học trực tuyến đã trở nên phổ biến, mang lại hiệu quả cao. Các công nghệ dạy học trực tuyến rất phong phú, khá hoàn thiện, chất lượng tốt và nhiều dịch vụ cung cấp miễn phí qua mạng internet nên việc ứng dụng các công nghệ này vào dạy học trực tuyến tại các cơ sở giáo dục rất thuận tiện và đơn giản. Tuy nhiên, tại các Học viện, trường CAND có nhiều khó khăn trong việc khai thác những lợi thế này do tính chất đặc thù và quy định riêng của ngành. Dịch bệnh Covid-19 đang tiếp tục diễn biến phức tạp, việc thực hiện công tác chuyên môn song song với đảm bảo phòng chống dịch là yêu cầu bắt buộc. Vì thế phải chủ động đề xuất áp dụng hình thức dạy học trực tuyến trong các các Học viện, trường CAND trở thành nhiệm vụ trọng tâm hiện nay.
Các Học viện, trường CAND có nhiều yêu cầu đặc thù so với các cơ sở giáo dục đại học khác, do đó việc áp dụng dạy học trực tuyến cần có những điều chỉnh đảm bảo yêu cầu đặc thù đặt ra. Hai đặc điểm khác biệt nhất là một bộ phận lớn học viên ở tập trung tại cơ sở đào tạo và nhiều nội dung giảng dạy thuộc danh mục bí mật nhà nước. Xét về đặc điểm vị trí, có 2 loại đối tượng là các học viên không tập trung hiện đang công tác tại các đơn vị, địa phương khác nhau và các học viên tập trung hiện đang ở tại trường. Về tính chất, các học phần được chia thành 2 nhóm chính: các học phần có nội dung liên quan đến bí mật nhà nước như các môn nghiệp vụ; các học phần không có nội dung liên quan đến bí mật nhà nước như các môn chính trị, luật, tin học, ngoại ngữ chung… Về mặt kỹ thuật và an ninh mạng, có thể chia thành 3 môi trường triển khai dịch vụ giảng dạy trực tuyến: mạng nội bộ, hạ tầng mạng Internet với máy chủ riêng và dịch vụ trên internet. Mỗi đơn vị giảng dạy trong CAND phải căn cứ vào đặc điểm vị trí người học, tính chất, mức độ các môn học và điều kiện hạ tầng để xây dựng giải pháp kỹ thuật, công nghệ phù hợp, khai thác hiệu quả 3 môi trường này.
Giải pháp dạy học trực tuyến sử dụng các dịch vụ Internet được cung cấp sẵn như Microsoft Teams, Google meet, Zoom meeting… là hình thức sử dụng phổ biến. Các phương pháp này triển khai khá đơn giản, chỉ cần có máy tính hoặc điện thoại thông minh kết nối Internet là triển khai được. Hầu hết các dịch vụ đều cung cấp gói miễn phí với các chức năng tương đối đầy đủ cho việc dạy học trực tuyến. Các thiết bị đầu cuối có thể sử dụng là điện thoại thông minh vốn rất phổ biến với hầu hết các sinh viên, nên có thể áp dụng diện rộng, nhanh mà không cần đầu tư lớn. Tuy nhiên, với việc áp dụng các hình thức giảng dạy nói trên vào các Học viện, trường CAND thì lại tiềm ẩn nhiều nguy cơ về bảo mật. Nội dung giảng dạy và trao đổi được lưu trữ trên máy chủ của các nhà cung cấp dịch vụ ở nước ngoài, môi trường kết nối thuận lợi và không kiểm soát nên người học cũng dễ đối phó, không tập trung, đặc biệt các môn học có thông tin nội bộ, mật không thể triển khai bằng phương pháp này.
Giải pháp dạy học trực tuyến sử dụng hạ tầng mạng Internet với máy chủ riêng là phương pháp cài phần mềm giảng dạy trực tuyến lên máy chủ của mạng Internet đặt trong phạm vị các trường và không chia sẻ ra ngoài. Giải pháp này có thể quản lý chỉ cho phép các thiết bị trong trường kết nối, các dữ liệu được lưu trữ trên máy chủ riêng của các trường. Bản chất của cách làm này là dùng hạ tầng và thiết bị đầu cuối của hạ tầng mạng Internet (mạng không dây, máy tính hoặc điện thoại kết nối wifi) để đảm bảo dữ liệu không bị chia sẻ lên Internet. Khi triển khai dạy học trực tuyến, ta có thể tắt kết nối mạng Internet để hệ thống gần như độc lập với Internet. Mặc dù, giải pháp này an toàn hơn, tận dụng được hạ tầng mạng và thiết bị kết nối internet trong các trường, nhưng vẫn không thể giảng dạy các môn học chứa thông tin nội bộ, thông tin mật bởi dữ liệu vẫn tồn tại trên các thiết bị đầu cuối là các thiết bị có lịch sử hoặc sau này kết nội lại internet.
Giải pháp dạy học trực tuyến sử dụng mạng nội bộ là phương pháp sử dụng mạng LAN độc lập vật lý trong đơn vị, dùng mạng có dây, không có kết nối đến mạng Internet, có chế độ bảo mật và kiểm soát truy cập riêng. Trực tuyến trên mạng nội bộ triển khai bằng hình thức cài đặt các máy chủ dịch vụ trên mạng nội bộ, việc triển khai dịch vụ học, họp trực tuyến được triển khai qua thiết bị đầu cuối là các máy tính kết nối mạng nội bộ. Với môi trường này ta có thể thực hiện dạy và học được tất cả các học phần mà không cần quan tâm đến tính chất, mức độ mật của chúng. Tuy nhiên, do đòi hỏi cao về hạ tầng của giải pháp này như việc có máy chủ nội bộ riêng, có mạng nội bộ kết nối đến các phòng học, các phòng học cần có máy chiếu, microphone cho các học viên để phục vụ tương tác 2 chiều, nên nó chủ yếu được trên khai trên cơ sở hạ tầng phòng máy thực hành tin học, ngoại ngữ với số lượng ít.
Các giải pháp phần mềm dạy học trực tuyến để cài lên máy chủ của mạng nội bộ hoặc mạng Internet là tương đối giống nhau, nhưng cũng lựa chọn so với các dịch vụ internet có sẵn. TrueConf là một giải pháp trả phí phổ biến, có chất lượng tốt, cung cấp bản miễn phí với quy mô nhỏ dưới 12 tài khoản tham gia, tuy nhiên chi phí lại khá cao khi đầu tư quy mô lớn. Ngoài ra, có một số giải pháp nguồn mở, miễn phí song cần có nguồn lực quản trị mạng tốt để triển khai như Big Blue Button, Jitis…
Ngoài mục đích dạy học truyến, các giải pháp này còn được ứng dụng trong việc họp, bảo vệ, họp hội đồng luận văn, luận án, đề tài nghiên cứu khoa học trực tuyến… Với đặc thù của các Học viện, trường CAND để triển khai hiệu quả, đảm bảo an ninh, an toàn và bảo vệ bí mật nhà nước trong việc dạy học trực tuyến cần chú ý một số vấn đề sau:
1. Căn cứ vào đối tượng học tập, tính chất môn học và hạ tầng công nghệ của mỗi đơn vị để xây dựng phương án phù hợp dựa trên sự kết hợp hài hòa, hợp lý các giải pháp, trong đó đặc biệt chú ý yêu cầu bảo vệ bí mật nhà nước.
2. Cần quan tâm đúng mức vấn đề đảm bảo an ninh, an toàn mạng. Trên môi trường mạng, một lỗi nhỏ trong hệ thống có thể dẫn đến mất an toàn và lộ lọt thông tin của toàn bộ hệ thống. Ngoài việc triển khai giải pháp trực tuyến theo đúng khuyến cáo về an ninh an toàn của các cơ quan chức năng, cần đặc biệt chú ý đến việc đảm bảo an toàn các thiết bị đầu cuối và ý thức, kỹ năng bảo mật của người dạy, người học.
3. Lựa chọn công nghệ phù hợp, khai thác tối ưu hạ tầng công nghệ hiện tại đề tiết kiệm nguồn lực cho việc phòng chống dịch. Ưu tiên chọn các giải pháp nguồn mở, giải pháp hỗ trợ giáo dục.
4. Cần tăng cường kiểm tra, giám sát việc triển khai dạy học trực tuyến để đảm bảo yêu cầu về chất lượng và hiệu quả giáo dục.
TS Trần Nghi Phú, Phó Chánh văn phòng Học viện